Sadələşdirilməz Komplekslik

Darvinist nəzəriyyəni elmi kəşflər qarşısında sorğu-sual edərkən müraciət edilməli ən əsas mənbələrdən biri, şübhəsiz, Darvinin özünün qoyduğu ölçülərdir. Darvin nəzəriyyəsini irəli sürərkən bu nəzəriyyənin necə təkzib ediləcəyinə dair bəzi konkret ölçülər də qoymuşdur. “Növlərin mənşəyi” kitabında bir çox yerdə “əgər nəzəriyyəm doğrudursa” deyə başlayan abzaslar var və Darvin bu abzaslarda nəzəriyyəsinin tələb etdiyi tapıntıları tərif edir.

Darvinin “əgər nəzəriyyəm doğrudursa” deyə başlayan sözügedən ölçülərin əsas hissəsi fosillərlə və “ara formalarla” bağlıdır. Darvinin bu yöndə olan fərziyyələrinin həqiqətə çevrilmədiyini, əksinə fosil qeydlərinin darvinizmin tam əksi olan nəticə ortaya qoyduğunu əvvəlki bölmələrdə təhlil etdik.

Bununla belə, Darvin bizə nəzəriyyəsini yoxlamaq üçün çox mühüm ölçü də vermişdir. Belə ki, bu ölçü Darvinin nəzəriyyəsini “tamamilə məhv edəcək” qədər konkretdir. Darvin belə yazmışdır:

Əgər bir-birini təqib edən çox sayda kiçik dəyişikliklə kompleks bir orqanın əmələ gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu sübut edilsə, nəzəriyyəm tamamilə çökəcəkdir. Amma mən belə bir orqan görə bilmirəm.

Darvinin burada nəyi nəzərdə tutduğunu araşdırmaq lazımdır. Məlum olduğu kimi, darvinizm canlıların mənşəyini iki şüursuz təbii mexanizm ilə açıqlayır: təbii seçmə və təsadüfi dəyişikliklər. (Yəni mutasiyalar). Darvinist nəzəriyyəyə əsasən, bu iki mexanizm canlı hüceyrəsinin kompleks quruluşunu, kompleks canlıların orqanizmlərini, gözlərini, qulaqlarını, qanadlarını, ağciyərlərini, yarasaların radarını və hələ milyonlarla kompleks dizayna malik sistemi meydana gətirmişdir.

Bəs, necə olur ki, kompleks quruluşa malik olan bu sistemlər iki şüursuz təbii amilin məhsulu hesab edilir? Elə burada darvinizmin əl atdığı anlayış “reduksiya edilə bilən” anlayışıdır. Sözügedən sistemlərin daha bəsit hala reduksiya olunduğu və sonra da mərhələli şəkildə inkişaf etdikləri iddia edilir. Hər mərhələ canlıya daha artıq üstünlük verir, beləliklə, canlı təbii seçmə vasitəsilə seçilir. Daha sonra təsadüfən kiçik bir inkişaf da olacaq, bu da canlıya üstünlük qazandıracaq, canlı seçiləcək və bu proses davam edəcəkdir. Bu sayədə darvinizmin iddiasına görə, əvvəlcədən gözü olmayan canlı növü qüsursuz gözə sahib olacaq, əvvəl uça bilməyən başqa növ də qanadlanıb uça biləcəkdir.

Bu hekayə təkamülçü mənbələrdə çox inandırıcı və mümkün olan bir şey kimi danışılır. Halbuki bir az düşündükdə ortada çox böyük xəta olduğu görülür. Bu xətanın birinci tərəfi kitabın əvvəlki səhifələrində təhlil etdiyimiz mövzudur: mutasiyaların təkmilləşdirici deyil, məhvedici mexanizm olması. Yəni canlıların məruz qaldığı təsadüfi mutasiyaların bu canlılara “üstünlük” təmin etməsi, həm də bunu min dəfələrlə etmələri bütün elmi müşahidələrə zidd olan xəyaldır.

Ancaq xətanın bir də çox mühüm bir tərəfi də var. Diqqət edilsə, darvinist nəzəriyyə bir cəhətdən başqa bir cəhətə (məsələn, qanadsız canlıdan qanadlı canlıya) doğru gedən mərhələlərin hamısının tək “üstünlüklü” olduğunu tələb edir. A-dan Z-yə doğru gedən bu təkamül prosesində B, C, Ç, D…, U, Ü, V və Y kimi bütün “ara” mərhələlər canlıya mütləq üstünlük təmin etməlidir. Təbii seçmə və mutasiyanın şüurlu şəkildə əvvəlcədən hədəf müəyyən etmələri mümkün olmadığına görə, bütün nəzəriyyə canlı sistemlərinin üstünlük qazandıran kiçik mərhələlərə “reduksiya edilə biləcəyi” fərziyyəsinə əsaslanır.

Elə Darvin bu səbəbdən, “əgər bir-birini izləyən çox sayda kiçik dəyişikliklə kompleks bir orqanın əmələ gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu sübut edilsə, nəzəriyyəm tamamilə məhv olacaqdır” demişdir.

Darvin XIX əsrin ibtidai elmi səviyyəsi çərçivəsində canlıların reduksiya olunan quruluşa malik olduqlarını düşünə bilər. Ancaq XX əsrin elmi kəşfləri əslində canlılardakı bir çox sistem və orqanın sadələşdirilməz olduğunu aşkar etmişdir. “Sadələşdirilməz komplekslik” adlanan bu fakt darvinizmi elə Darvinin narahat olduğu kimi, “qəti şəkildə” məhv edir.

Bakteriya qamçısı

Sadələşdirilməz komplekslik anlayışını elm dünyasının gündəminə gətirən ən mühüm şəxs ABŞ-dakı Lihay Universitetindən biokimyaçı Maykl C.Behedir. Behe 1996-cı ildə nəşr olunmuş “Darvinin qara qutusu: Təkamülün biokimyəvi təkzibi” (Darwin’s black box: The biochemical challenge to evolution) adlı kitabında canlı hüceyrəsinin və digər bəzi biokimyəvi formaların sadələşdirilməz kompleks quruluşunu təhlil edir və bunların təkamüllə açıqlanmasının qeyri-mümkün olduğunu açıqlayır. Behenin fikrinə görə, canlıların mənşəyinin həqiqi açıqlaması “yaradılışdır”.

Bu elekrtrik motorudur. Amma bu elektrik motoru bir ev alətində və ya bir nəqliyyat vasitəsində deyil, bu bir bakteriyanın üzərində mövcuddur. Bakteriyalar milyon illərlə sahib olduqları bu motor sayəsində “qamçı” adlanan orqanlarını hərəkət etdirir və suda üzürlər. Bakteriya qamçısının motoru 1970-ci illərdə kəşf edilmiş və elm aləmini təəccübləndirmişdi. Çünki təxminən 250 ayrı molekulyar hissədən ibarət olan bu “sadələşdirilməz kompleks” orqanın Darvinin iddia etdiyi təsadüf mexanizmləri ilə açıqlanması mümkün deyil.

Behenin kitabı darvinizmə böyük zərbədir. Belə ki, Notr Dam Universitetindən fəlsəfə professoru Piter van İnvagen bu kitabın əhəmiyyətini belə vurğulamışdır:

Əgər darvinistlər elmi həqiqətlərlə dolu olan bu kitaba əhəmiyyət verməyərək, səhv anlayaraq və ya ona gülüb keçərək qarşılayarlarsa, bu vəziyyət bu gün darvinizmin elmi nəzəriyyə olmaqdan çox ideologiya olduğu haqqında getdikcə yayılan şübhələr üçün mühüm dəlil olacaqdır.

Behenin kitabında sadələşdirilməz kompleks sistemlərə aid çəkdiyi misallardan biri bakteriya qamçısıdır.

Bu orqan bəzi bakteriyalar tərəfindən maye mühitdə hərəkət etmək üçün istifadə edilir. Orqan bakteriyanın hüceyrə qılafına yapışmışdır və canlı ritmik şəkildə dalğalandırdığı bu qamçıdan fırça kimi istifadə edərək istədiyi istiqamətdə və sürətlə üzə bilir.

Bakteriyaların qamçısı olduğu uzun müddətdən bəri məlumdur. Ancaq son 10 il ərzindəki müşahidələr bu qamçının quruluşunu aşkar etdikcə elm dünyası təəccüb içində qalmışdır. Çünki qamçının əvvəlcə hesab edildiyi kimi, bəsit titrəmə mexanizmi ilə deyil, çox mürəkkəb “orqanik (üzvi) motor” ilə işlədiyi məlum olmuşdur.

Bakteriyanın hərəkətli motoru elektrik motorları ilə eyni mexaniki xüsusiyyətə malikdir. Burada iki əsas hissə var: hərəkətli hissə (rotor) və sabit hissə (stator).

Bu üzvi motor mexaniki hərəkətləri əmələ gətirən digər sistemlərdən fərqlidir. Hüceyrə içindəki ATF molekulları şəklində saxlanılan hazır enerjidən istifadə etmir. Bunun əvəzinə xüsusi enerji mənbəyi var: bakteriya qılafdan gələn turşu axınından aldığı enerjidən istifadə edir. Motorun öz daxili quruluşu isə həddindən artıq kompleksdir. Qamçını təşkil edən təqribən 240 ayrı zülal var. Bu qüsursuz mexanik hissələr öz yerlərinə yerləşdirilmişdir. Elm adamları qamçını təşkil edən bu zülalların motoru bağlayıb açan siqnalları göndərdiklərini, atom səviyyəsində hərəkətə imkan verən buğumlar əmələ gətirdiklərini və ya qırmancı hüceyrə qılafına bağlayan zülalları hərəkətə gətirdiklərini müəyyən etmişlər. Motorun fəaliyyətini sadələşdirərək izah etmək məqsədi ilə aparılan modelləşdirmələr belə sistemin mürəkkəbliyinin başa düşülməsi üçün kifayətdir.

Sadəcə bakteriya qamçısının bu kompleks quruluşu bütün təkamül nəzəriyyəsini məhv etmək üçün kifayətdir. Çünki qamçı heç cür sadələşdirilə bilinməyən quruluşdadır. Qamçını təşkil edən molekulyar hissələrin bir dənəsi belə olmasa və ya qüsurlu olsa, qamçı işləməz və ona görə bakteriyaya heç bir faydası olmaz. Bakteriya qamçısı ilk dəfə mövcud olduğu andan etibarən tam şəkildə işləməlidir. Bu həqiqət qarşısında təkamül nəzəriyyəsinin “mərhələ-mərhələ” inkişaf iddiasının mənasızlığı bir daha açıq şəkildə üzə çıxır. Belə ki, bu günə qədər heç bir təkamülçü bioloq bakteriya qamçısının mənşəyini açıqlamaq üçün cəhd belə etməmişdir.

Bakteriya qamçısı təkamülçülərin “ən ibtidai canlılar” hesab etdikləri bakteriyalarda belə qeyri-adi dizayn olduğunu göstərən mühüm həqiqətdir. Canlıları hərtərəfli tədqiq etdikcə Darvinin XIX əsrin ibtidai elmi səviyyəsi çərçivəsində sadə hesab etdiyi orqanların nə qədər kompleks olduğu məlum olur.

İnsan gözünün yaradılışı

İnsan gözü təqribən 40 ayrı həssas hissənin birləşməsindən ibarət kompleks sistemdir. Bu hissələrdən sadəcə birinin üzərində düşünək. Məsələn, göz bülluru... Biz çox vaxt fərqinə varmırıq, amma cisimləri aydın görməyimizi təmin edən şey göz büllurunun hər saniyə heç dayanmadan “avtomatik fokuslama” etməsidir. İstəsəniz, bununla bağlı kiçik təcrübə keçirə bilərsiniz: şəhadət barmağınızı havada tutun. Sonra bir barmağınızın ucuna, bir də arxasındakı divara baxın. Baxışınızı barmağınızdan divara doğru hər çevirdikdə “tənzimləmə” olduğunu hiss edəcəksiniz.

Bu tənzimləməni göz büllurunun ətrafındakı kiçik əzələlər yerinə yetirir. Hər baxış dəyişdirdikdə bu əzələlər işə düşür və göz büllurunun qabarıqlığını dəyişdirərək işığın düzgün bucaq altında qırılmasını və istədiyiniz cismi aydın görməyinizi təmin edir. Göz bülluru bu tənzimləməni həyatınız boyu heç səhv etmədən hər saniyə həyata keçirir. Fotoqraflar eyni tənzimləməni fotoaparatlarda əl ilə edirlər və düzgün fokuslamanı əldə etmək üçün bəzən uzun müddət çalışırlar. Müasir texnologiya son 10-15 ildə avtomatik fokuslama edən kameralar istehsal etmişdir, amma heç bir kamera göz qədər sürətli və qüsursuz şəkildə fokuslaya bilmir.

Gözün görməsi üçün isə bu orqanı təşkil edən təqribən 40 əsas hissənin hamısı eyni anda birlikdə mövcud olmalı və ahəng içində işləməlidir. Göz bülluru bunlardan sadəcə biridir. Buynuz qişa, gözün selikli qişası, gözün qüzehli qişası, göz bəbəyi, gözün tor qişası, orta qişa, göz əzələləri, göz yaşı vəzləri kimi bütün digər hissələr olsa və fəaliyyət göstərsə, amma bircə göz qapağı olmasa, göz qısa müddət ərzində zərər görər və görmə funksiyasını itirər. Eyni şəkildə bütün orqanoidlər mövcud olsa, amma göz yaşı ifraz olunmasa, göz bir neçə saat ərzində quruyar, yapışar və kor olar.

Gözün bu kompleks quruluşu qarşısında təkamül nəzəriyyəsinin “sadələşdirilə bilən” iddiası bütün mənasını itirir. Çünki göz işə yararlı olması üçün eyni anda bütün hissələri ilə birlikdə mövcud olmalıdır. Təbii seçmə və mutasiya mexanizmlərinin gözün bu qədər müxtəlif orqanoidini, bu orqanoidlərə son mərhələyə qədər heç bir “üstünlük” təmin etmədən əmələ gətirmələri, əlbəttə, qeyri-mümkündür. Prof. Əli Dəmirsoy bu həqiqəti aşağıdakı sətirləri ilə qəbul edir:

Üçüncü etiraza cavab vermək çox çətindir. Kompleks bir orqanın, faydalı olsa da, birdən-birə əmələ gəlməsi necə mümkün olmuşdur? Məsələn, onurğalılardakı göz bülluru, tor qişa, optik sinir və görmək üçün lazımlı olan digər hissələr birdən-birə necə əmələ gəlmişdir? Çünki təbii seçmənin görmə sinirindən ayrı şəkildə tor qişa üzərində seçici təsiri ola bilməz. Göz bülluru əmələ gəlsə belə, tor qişa olmadan faydası olmaz. Görmə üçün bütün orqanoidlərin birlikdə eyni anda təkmilləşdirilməsi labüddür. Ayrı-ayrı təkmilləşdirilən hissələr istifadəyə yararlı olmadığı üçün həm faydasız olar, həm də bəlkə zaman ərzində məhv olar. Eyni zamanda hamısını birdən təkmilləşdirmək də təxmin edilməyəcək qədər kiçik ehtimalların eyni anda mövcud olmasını tələb edir.

İnsan gözü təxminən 40 ayrı hissənin birgə işləməsi ilə görür. Bu hissələrin bir olmazsa, göz öz funksiyasını itirər. Bu 40 ayrı hissənin hər biri öz içində mürəkkəb dizayna sahibdir. Məsələn, gözün arxa hissəsindəki tor qişa təbəqəsi 11 ayrı təbəqədən ibarətdir. (Sağda ). Bu təbəqələrdən hər birinin ayrı vəzifəsi vardır. Təkamül nəzəriyyəsi bu cür mürəkkəb bir orqanın necə əmələ gəldiyinə cavab verə bilmir.

Prof. Dəmirsoyun “təxmin edilməyəcək qədər kiçik ehtimallar” sözü ilə ifadə etdiyi həqiqət əslində “qeyri-mümkünlükdür”. Gözün təsadüflərin məhsulu olması qeyri-mümkündür. Darvin də bu həqiqət qarşısında sıxıntı keçirmiş və hətta bu səbəbdən, bir məktubunda “gözləri düşünmək çox vaxt məni nəzəriyyəmdən soyudur” deyə bunu etiraf etmişdir.

Darvin “Növlərin mənşəyi” kitabında gözün kompleks yaradılışı qarşısında ciddi çətinliyə düşmüş, yeganə həll yolu kimi bəzi canlıların ibtidai, bəzilərinin isə kompleks göz quruluşu olduğuna istinad edərək kompleks gözlərin ibtidai gözlərdən təkamül yolu ilə əmələ gəldiyini iddia etmişdir. Ancaq bu iddia da həqiqətə uyğun deyil. Paleontologiya canlıların yer üzündə olduqca kompleks quruluşları ilə birlikdə ortaya çıxdığını göstərir. Məlum olan ən qədim görmə sistemi trilobit gözüdür. 530 milyon illik bu pətək göz sistemi əvvəlki bölmələrdə dediyimiz kimi cüt mərcək sistemi ilə işləyən “optik möcüzədir”. Bu vəziyyət Darvinin “kompleks gözlər ibtidai gözlərdən təkamül ilə törəyib” fərziyyəsini də tamamilə əsassız edir.

"İbtidai gözün" sadələşdirilməz quruluşu

Darvinin “ibtidai göz” kimi bəhs etdiyi orqanlar da əsla təsadüflərlə açıqlana bilməyən kompleks və sadələşdirilməz quruluşa malikdirlər. Ən sadə formalı belə olsa, “görmənin” əmələ gəlməsi üçün bir canlının bəzi hüceyrələri işığa həssas olmalı, bu həssaslığı elektrik siqnallarına çevirən qabiliyyətə malik olmalı, bu hüceyrələrdən beyinə gedən xüsusi sinir şəbəkəsi əmələ gəlməli və beyində də bu məlumatı dəyərləndirən “görmə mərkəzi” meydana gəlməlidir. Bütün bunların təsadüfən və eyni anda, eyni canlıda əmələ gəldiyini irəli sürmək isə ağlasığmazdır. Təkamülçü yazıçı Camal Yıldırım təkamül nəzəriyyəsini müdafiə etmək niyyəti ilə qələmə aldığı “Təkamül nəzəriyyəsi və fanatiklik” adlı kitabında bu həqiqəti belə qəbul edir:

Görmək üçün çox sayda mexanizmin iş birliyinə ehtiyac var: göz və gözün daxili mexanizmləri ilə bərabər beyindəki xüsusi mərkəzlərlə göz arasındakı rabitələr də bura aiddir. Bu kompleks quruluş necə formalaşmışdır? Bioloqların fikrincə, təkamül prosesində gözün əmələ gəlməsindəki ilk mərhələ bəzi ibtidai canlılarda dəri üzərində işığa həssas kiçik bir hissənin meydana gəlməsi ilə başlamışdır. Ancaq təbii seçmə zamanı bu qədər inkişafın tək başına canlıya verdiyi üstünlük nə ola bilər? Bu cür inkişafla birlikdə beyində görmə mərkəzi ilə ona bağlı olan sinir şəbəkəsi də qurulmalıdır. Çox kompleks olan bu bir-birinə bağlı mexanizmlər qurulmadıqca “görmə” adlandırdığımız hadisənin meydana gəlməsini gözləmək olmaz. Darvin variasiyaların təsadüfən əmələ gəldiyinə inanırdı. Elə olsaydı, görmənin tələb etdiyi çox sayda variasiyanın orqanizmin müxtəlif yerlərində eyni zamanda əmələ gəlib uyğunlaşması sirli tapmacaya bənzəməzdimi?.. Halbuki görmə üçün bir-birini tamamlayan bir sıra ardıcıl dəyişikliklərə və bunların tam uyğunluqla və əlaqəli şəkildə işləməsinə ehtiyac var... Adi bir yumşaqbədənli olan şanapipiyin gözündə bizim gözümüzdə olduğu kimi tor qişa, buynuz qişa və sellüloza toxumasından olan linza var. Təkamül səviyyələri bu qədər fərqli olan bu iki növdə bir sıra ardıcıl təsadüfü tələb edən bu formalaşmanı ancaq təbii seçmə ilə necə açıqlaya bilərik? Darvinçilərin bu suala qənaətbəxş cavab verib-vermədikləri mübahisəlidir...

Problem təkamül nəzəriyyəsi baxımından o qədər böyükdür ki, nə qədər incəlikləri araşdırılsa da, o qədər içindən çıxılmaz vəziyyətə düşürlər. Burada araşdırılmalı mühüm bir “detal” da “işığa həssas hala düşən hüceyrə” hekayəsidir. Görəsən, Darvinin və digər təkamülçülərin “görmə bir hüceyrənin işığa həssas hala düşməsi ilə baş verə bilər?” deyərək üstündən ötüb keçmək istədikləri bu forma necə bir dizayna malikdir?

Görmə prosesinin kimyəvi strukturu

Maykl Behe “Darvinin qara qutusu” (Darwin’s black box) adlı kitabında canlı hüceyrəsinin quruluşunun və bütün digər biokimyəvi sistemlərin Darvin və müasirləri üçün naməlum “qara qutu” olduğunu vurğulayır. Darvin bu qara qutuların çox sadə quruluşa malik olduğunu və təsadüfən əmələ gəldiyini güman etmişdir. Halbuki müasir biokimya bu qara qutuları açmış və canlıların sadələşdirilməz kompleks quruluşunu üzə çıxarmışdır. Behe Darvinin gözün əmələ gəlməsi haqqındakı şərhlərinin XIX əsrin sözügedən ibtidai elmi səviyyəsi səbəbi ilə bəzilərinə “inandırıcı” göründüyünü bildirir.

Darvinın dünyanın böyük hissəsini müasir gözün sadə formadan yavaş-yavaş meydana gəldiyinə inandırdığı hesab edilirdi, amma görmə hadisəsinin başlanğıcının haradan gəldiyini heç açıqlamağa belə çalışmamışdı. Əksinə, Darvin bu sadə işığa həssas nöqtənin, yəni gözün mənşəyi sualını bilərək görməməzliyə vurmuşdu... Bu sualı görməməzliyə vurmaq üçün yaxşı bəhanəsi var idi: bu tamamilə on doqquzuncu əsrin elmi səviyyəsinə uyğun deyildi. Gözün necə fəaliyyət göstərdiyi – yəni işıq fotonları tor qişaya ilk dəfə düşdükdə nələr olduğu o dövrdə açıqlana bilməzdi.

Bəs, Darvinin sadə bir quruluş kimi görüb üstündən keçmək istədiyi bu sistem əslində necə işləyir? Gözün tor qişasındakı hüceyrələr üstlərinə düşən işıq zərrəciklərini necə qəbul edirlər?

Sualın cavabı olduqca mürəkkəbdir. Fotonlar tor qişadakı hüceyrələrə toxunduqda sanki bir-birinin ardınca ustalıqla düzülmüş domino daşlarını hərəkətə gətirirlər. Bu domino daşlarının birincisi “11-cis-retinal” adlanan və fotonların təsiri ilə hərəkətə keçən molekuldur. Foton ona təsir etdiyi anda 11-cis-retinal molekulu formasını dəyişdirir. Bu forma dəyişikliyi 11-cis-retinalla əlaqədar olan “rodopsin” adlı zülalın da formasını dəyişdirir. Rodopsin bu sayədə daha əvvəl hüceyrənin içində yerləşən, amma formasının uyğunsuzluğu səbəbiylə reaksiyaya girə bilmədiyi “transdusin” adlı başqa bir zülal ilə birləşə bilir.

Transdusin rodopsinlə reaksiyaya girmədən əvvəl GDP adlı başqa bir molekula bağlı olur. Rodopsinə bağlandığı anda GDP-dən ayrılır və GTP adlı yeni bir molekula bağlanır. Artıq 2 zülal (rodopsin və transdusin) və 1 kimyəvi molekul (GTP) bir-birinə bağlanmış vəziyyətdədir. Bu yeni formaya birlikdə “GTP-transdusinrodopsin” deyilir.

Ancaq hələ proses yeni başlamışdır. GTP-transdusinrodopsin adlı yeni birləşmə hüceyrənin içində əvvəlcədən mövcud olan “fosfodiesteraz” adlı başqa zülalla birləşmək üçün uyğun formadadır. Bu birləşmə vaxt itirilmədən dərhal həyata keçirilir. Bu birləşmə nəticəsində isə fosfodiestaz zülalı daha əvvəl hüceyrənin içində mövcud olan cGMP adlı molekulu parçalama xüsusiyyəti qazanır. Bu proses bir neçə dənə deyil, milyonlarla zülal tərəfindən həyata keçirildiyi üçün hüceyrənin içindəki cGMP-nin faizi sürətlə azalır.

Bəs, bütün bunların görmə prosesi ilə nə əlaqəsi var? Bu sualın cavabını tapmaq üçün bu maraqlı kimyəvi reaksiya zəncirinin son mərhələsinə qədər baxaq. Hüceyrənin içindəki cGMP faizinin aşağı düşməsi hüceyrənin içindəki “ion kanallarına” təsir edir. İon kanalları hüceyrənin içindəki natrium ionlarının sayını tənzimləyən zülallardır. Normal şəkildə cGMP molekulları hüceyrəyə kənardan natrium ionları daşıyır, başqa bir molekul da artıq ionları hüceyrədən xaric edir və beləliklə, tarazlıq təmin olunur. Ancaq cGMP molekullarının sayı azaldıqda hüceyrədəki natrium ionlarının da sayı azalır. Bu say azalması hüceyrə içində elektrik tarazsızlığı meydana gətirir. Bu elektrik tarazsızlığı hüceyrəyə bağlı olan sinir hüceyrələrinə təsir edir və “elektrik oyanması” adlandırdığımız oyanma əmələ gəlir. Sinirlər bunları beyinə ötürür və orada da “görmə” adlanan proses baş verir.

Qısa desək, bir foton tor qişadakı hüceyrələrin birinə toxunmuş və bir-birini izləyən zəncirləmə reaksiyalar sayəsində hüceyrənin elektrik oyanması əmələ gətirməsinə səbəb olmuşdur. Bu oyanma fotonun enerjisinə görə fərqlənir, beləliklə, bizim “güclü işıq”, “zəif işıq” dediyimiz anlayışlar var. İşin ən maraqlı cəhətlərindən biri də budur ki, yuxarıda bəhs etdiyimiz bütün bu mürəkkəb reaksiyalar saniyənin ən çox mində biri qədər olan qısa müddət ərzində baş verir. Daha maraqlı olan cəhət də bu zəncirləmə reaksiyanın tamamlandığı anda hüceyrənin içindəki bəzi xüsusi zülalların 11-cis-retinal, rodopsin, transdusin kimi ünsürləri yenidən əvvəlki halına salmasıdır. Çünki gözə hər an yeni fotonlar toxunur və hüceyrədəki zəncirləmə reaksiya sistemi bu fotonların hər birini yenidən qəbul etməlidir.

Burada qısa şəkildə xülasə etdiyimiz görmə prosesinin əslində daha kompleks incəlikləri var. Ancaq bu xülasə belə nə qədər möhtəşəm sistemin olduğunu bizə göstərmək üçün kifayətdir. Gözün içində o qədər kompleks, dəqiq hesablanmış bir sistem var ki, bu sistemin təsadüflərlə ortaya çıxacağını iddia etmək açıq-aşkar ağıldankənardır. Sistem tamamilə sadələşdirilməz kompleks quruluşa malikdir. Əgər bir-birləri ilə zəncirləmə reaksiyaya girən çox sayda molekulyar zərrənin biri əksik olsa və ya uyğun quruluşa malik olmasa, sistem əsla funksiyasını yerinə yetirməyəcəkdir.

Bu sistemin darvinizmin canlılar haqqındakı “təsadüf” açıqlamasına böyük zərbə endirdiyi aşkardır. Maykl Behe gözün kimyəvi tərkibi və təkamül nəzəriyyəsi haqqında belə şərh verir:

Darvinin XIX əsrdə açıqlaya bilmədiyi görmə prosesi və gözün anatomik quruluşu həqiqətən də heç bir təkamülçü məntiqlə açıqlana bilməz. Təkamül nəzəriyyəsinin irəli sürdüyü açıqlamalar o qədər sadədir ki, gözdə baş verən və kağıza köçürülməsi belə çətin olan inanılmaz dərəcədəki kompleks prosesləri əsla açıqlaya bilməz.

Gözün sadələşdirilməz kompleks quruluşu bir tərəfdən darvinist nəzəriyyəni Darvinin ifadəsi ilə “qəti şəkildə məhv edərkən”, digər tərəfdən də canlıları üstün ağıl və qüdrət sahibi Allahın yaratdığını göstərir.

Xərçəng gözü

Canlılar dünyasında bir-birindən çox fərqli göz tipləri var. Bizə əsasən onurğalılara xas olan və bir az əvvəl incəliklərindən bəhs etdiyimiz “kamera tipli göz” quruluşu məlumdur. Bu göz quruluşu işığın sınması prinsipi ilə işləyir. Kənardan gələn işıq gözün ön hissəsindəki büllurda sınaraq içəri keçir və bu sayədə gözün arxa hissəsində fokuslanır.

Ancaq bəzi canlıların gözlərinin yaradılışı daha fərqli sistemlərlə işləyir. Bunlardan biri xərçəngin gözüdür. Xərçəng gözü “işığın sınması” deyil, “əks olunması” prinsipi ilə işləyir.

Xərçəng gözünün ilk diqqətçəkən xüsusiyyəti səthinin çox sayda kvadratdan ibarət olmasıdır. Bu kvadratlar yan səhifədəki şəkildə göründüyü kimi bərabərtərəflidir. Amerikalı bioloq Hartlayn “Elm” (Science) jurnalındakı bir məqaləsində belə deyir:

Xərçəng bu günə qədər gördüyüm düzbucaqlıya bənzəməyən canlıdır. Amma mikroskop altında xərçəngin gözü qüsursuz qrafika kağızına bənzəyir.

Xərçəng gözünün üzərindəki bu kvadratların hər biri əslində kvadrat prizmanın ön səthidir. Bu quruluş arıların pətəklərinə bənzədilə bilər. Bir pətəyi gördükdə əvvəlcə, sadəcə altıbucaqlı səthlə qarşılaşırsınız. Ancaq bu altıbucaqlı səthlər əslində içəriyə doğru dərinliyi olan altıbucaqlı prizmaların səthləridir. Xərçəng gözünün fərqi formasının altıbucaqlı deyil, kvadrat olmasıdır.

Daha maraqlısı budur ki, xərçəng gözündəki bu kvadrat prizmaların hər birinin daxili səthi “güzgü” formasındadır. Bu güzgüyəbənzər səthlər işığı güclü şəkildə əks etdirir. Bu dizaynın ən mühüm xüsusiyyəti isə bu güzgü səthlərdə əks olunan işığın arxa tərəfdəki tor qişa üzərində qüsursuz şəkildə fokuslanmasıdır. Gözün içindəki bu prizmalar elə bucaq altında yerləşdirilmişdir ki, hamısı işığı xətasız şəkildə bir nöqtəyə əks etdirir.

Xərçəngin düzgün kvadrat səthlərdən ibarət olan gözü var. Bu düzgün kvadratlar əslində bir kvadrat prizmanın ön səthidir. Xərçəng gözündəki bu kvadrat prizmaların hər birinin iç səthi güzgü şəklindədir. Bu güzgüyə oxşar səthlər işığı qüvvətli şəkildə əks etdirir. Bu güzgü səthlərindən əks olunan işıq arxa tərəfdəki tor qişa üzərində qüsursuz şəkildə cəmlənir. Gözün içindəki bu prizmalar elə bir bucaqla yerləşdirilmişdir ki, hamısı işığı xətasız olaraq bir nöqtəyə əks etdirir.

Buradakı yaradılışın nə qədər qeyri-adi olduğu açıq-aşkar ortadadır. Hər biri qüsursuz kvadrat prizma olan hüceyrələrin içi güzgü xüsusiyyətinə malik toxuma ilə örtülüdür. Habelə bu hüceyrələrin hər biri işığı eyni nöqtəyə əks etdirmək üçün çox dəqiq həndəsi hesabla yerlərinə yerləşdirilmişdir.

Xərçəng gözünün bu quruluşunun ilk dəfə hərtərəfli şəkildə tədqiq edən elm adamı İngiltərə Sasseks Universitetindən tədqiqatçı Maykl Lenddir. Lend bu göz quruluşunun heyrətamiz və heyranedici yaradılışa malik olduğunu bildirmişdir.

Xərçəng gözündəki bu yaradılışın təkamül nəzəriyyəsi üçün çox böyük problem olduğu aydındır. Əvvəla, göz “sadələşdirilməz komplekslik” xüsusiyyətinə malikdir. Əgər bu gözün ön hissəsindəki kvadrat hüceyrələr olmasa və ya bu hüceyrələrin əks etdirmə xüsusiyyəti olmasa və ya arxadakı tor qişa təbəqəsi olmasa, göz heç cür funksiyasını yerinə yetirə bilməyəcəkdir. Ona görə, xərçəng gözünün “mərhələli şəkildə” əmələ gəlməsi irəli sürülə bilməz. Bu qədər mükəmməl formanın bir anda təsadüfən əmələ gəldiyini irəli sürmək isə tamamilə ağıldankənardır. Aydındır ki, Allah xərçəngin gözünü bu mükəmməl sistemi ilə birlikdə yaratmışdır.

Xərçəng gözünün təkamül iddiasını əsassız edən başqa xüsusiyyətləri də var. Bu gözün hansı canlılarda mövcud olduğunu təhlil etdikdə çox maraqlı mənzərə ilə qarşılaşırıq. Xərçəng nümunəsi üzərində təhlil etdiyimiz “əks etdirmə tipindən olan göz quruluşu” ancaq “qabıqlı dəniz canlıları sinfi” adlandırılan dəniz canlılarının “uzun ön ayaqlılar” kimi tanınan ailəsində mövcuddur. Bu ailəyə dəniz xərçəngləri və krevetlər də daxildir.
Qabıqlı dəniz canlıları sinfinin digər üzvlərində isə “əks etdrmə növündən olan göz quruluşundan” tamamilə fərqli prinsiplə işləyən “sınma tipindən olan göz quruluşuna” rast gəlinir. Bu göz quruluşunda gözün içində yüzlərlə kiçik pətək var. Amma pətəklər xərçəng gözündəki kimi kvadrat deyil, altıbucaqlı və ya yuvarlaqdır. Daha da mühüm olan budur ki, bu pətəklərin içində işığı əks etdirən deyil, sındıran göz büllurları yerləşir. Göz büllurları işığı sındıraraq arxadakı tor qişa təbəqəsi üzərində fokuslayır.

Qabıqlı dəniz canlıları sinfindəki növlərin əksəriyyətində sözügedən “işığı sındıran” göz quruluşu mövcuddur. Qabıqlı dəniz canlılarının ancaq iki növü olan dəniz xərçəngi və krevetdə isə bir az əvvəl də təhlil etdiyimiz kimi, “işığı əks etdirən” güzgülü göz vardır. Halbuki təkamülçülərin qəbul etdiyinə görə, qabıqlı dəniz canlıları sinfinə aid olan bütün canlılar bir ortaq əcdaddan təkamül yolu ilə törəməlidir. Əgər bu iddianı qəbul etməli olsaq, “işığı əks etdirən” güzgülü göz quruluşunun da “işığı sındıran” büllurlu göz quruluşundan təkamül yolu ilə törədiyini qəbul etməliyik.

Lakin belə bir proses qeyri-mümkündür. Çünki hər iki göz quruluşu da öz sistemləri daxilində mükəmməl şəkildə işləyir və heç bir “ara keçid” mərhələ işə yaramır. Qabıqlı dəniz canlısının gözlərindəki göz büllurunun yavaş-yavaş yox olması və əvvəlcə mərcəyin yerləşdiyi yerdə güzgülü səthlərin əmələ gəlməsi canlını hələ ilk mərhələdə görmə qabiliyyətindən məhrum edər və ona görə də təbii seçmə mexanizmi tərəfindən aradan çıxarılmasına səbəb olar.

Aydındır ki, hər iki göz quruluşu iki ayrı plan üzrə dizayn olunmuş və ayrı-ayrı yaradılmışdır. Bu gözlərdə o qədər qüsursuz geometrik nizam var ki, onların təsadüfən mövcud olduğunu düşünmək böyük cəfəngiyatdır.

Qulaqdakı dizayn

Canlılardakı sadələşdirilməz kompleks orqanlara digər maraqlı nümunə isə duyğu orqanlarımızdan biri olan qulaqlarımızdır.

Eşitmə prosesi, məlum olduğu kimi, havada yayılan titrəmələrlə başlayır. Bu titrəmələr qulaq seyvanında güclənir. Tədqiqatlar qulaq seyvanının “konka” adlanan hissəsinin bir növ meqafon funksiyasını yerinə yetirdiyini və səs dalğalarını xarici qulaq yolunda sıxlaşdırdığını göstərir. Bu şəkildə səs dalğalarının şiddəti artır.

Beləliklə, gücləndirilən səs xarici qulaq yoluna daxil olur. Xarici qulaq yolu qulağın qulaq seyvanından qulaq pərdəsinə qədər olan hissəsidir. Təxminən 3,5 sm uzunluğundakı xarici qulaq yolunun maraqlı bir xüsusiyyəti daima ifraz edilən qulaq seliyidir. Bu maye bakteriyaları və həşəratları qulaqdan uzaqlaşdıran antiseptik tərkibə malikdir. Xarici qulaq yolunun səthindəki hüceyrələr isə xaricə doğru spiral şəklində düzülmüşdür. Bu sayədə qulaq seliyi daim qulaqdan çölə axır.

Xarici qulaq yolundan bu şəkildə keçən səs titrəmələri qulaq pərdəsinə çatır. Qulaq pərdəsi o qədər həssasdır ki, molekul səviyyəsindəki titrəmələri belə hiss edir. Qulaq pərdəsinin bu həssaslığı sayəsində səs-küysüz mühitdə sizdən metrlərlə uzaqlıqda pıçıltı ilə danışan insanı asanlıqla eşidə bilirsiniz. İki barmağınızı bir-birinə yavaşca sürtərək əmələ gələn səsi belə eşidə bilirsiniz. Pərdənin digər qeyri-adi xüsusiyyəti isə bir titrəməni qəbul etdikdən sonra dərhal əvvəlki normal vəziyyətinə düşməsidir. Aparılan hesablamalar qulaq pərdəsinin ən həssas səs titrəmələrini belə qəbul etdikdən sonra saniyənin mində dördü qədər zamandan sonra yenidən hərəkətsiz vəziyyətə düşdüyünü göstərir. Əgər bu pərdə dərhal hərəkətsiz vəziyyətə düşməsəydi, eşitdiyimiz hər səs qulağımızın içində əks-səda verərdi.

Qulaq pərdəsi ona çatan titrəmələri gücləndirərək orta qulağa ötürür. Burada bir-biri ilə çox həssas tarazlıqda əlaqədar olan üç kiçik sümük var. Zindan, çəkic və üzəngi adlanan bu üç sümük pərdədən onlara çatan titrəmələri gücləndirir.

Ancaq orta qulağın bir də həddindən artıq uca səsləri azaltmaq kimi bir növ “tampon” xüsusiyyəti də var. Bu xüsusiyyət zindan, çəkic və üzəngi sümüklərini tənzimləyən, orqanizmin ən kiçik ölçüdəki iki əzələsi tərəfindən təmin edilir. Bu əzələlər çox uca səsləri daxili qulağa ötürmədən əvvəl azaldır. Bu sayədə bizim üçün şok yaradacaq dərəcədə uca səsləri daha aşağı səviyyədə eşidirik. Bu əzələlər bizim nəzarətimiz olmadan, avtomatik şəkildə iş görürlər. Belə ki, biz yatarkən başımızın üstündə güclü səs-küy əmələ gəldikdə belə bu əzələlər dərhal gərilir və daxili qulağa gedən titrəmənin şiddətini azaldır.

Bu cür qüsursuz dizayna malik olan orta qulaq mühüm tarazlığı qorumalıdır. Bu tarazlıq orta qulaqdakı hava təzyiqi ilə qulaq pərdəsinin digər tərəfindəki, yəni atmosferdəki hava təzyiqinin bərabər olmasıdır. Ancaq bu müvazinət də nəzərə alınmış və orta qulaq ilə xarici dünya arasında hava mübadiləsini təmin edən “ventilyasiya kanalı” da mövcuddur. Bu kanal ortaq qulaqdan ağzımıza qədər uzanan içi boş boru olan yevstaxi borusudur.

Daxili qulaq

Diqqət edilsə, buraya qədər təhlil etdiklərimizin hamısı xarici və orta qulaqda meydana gələn titrəmələrdən ibarətdir. Titrəmələr davamlı surətdə ötürülür, amma ortada hələ də mexaniki hərəkətdən başqa bir şey yoxdur. Yəni səs yoxdur.

Bu mexaniki hərəkətlərin səsə çevrilməsi daxili qulaq adlanan yerdə baş verir. Daxili qulaqda içi maye ilə dolu olan spiralvari orqan yerləşir. Bu orqanı formasına görə “ilbiz” adlandırırlar.

Orta qulağın ən son hissəsi olan üzəngi sümüyü ilbizin başlanğıcındakı pərdəyə bağlıdır. Orta qulaqdakı mexaniki titrəmələr bu yolla daxili qulağın mayesinə ötürülür.

Daxili qulaqdakı mayeyə çatan titrəmələr bu mayenin içində dalğalanmalar əmələ gətirir. İlbizin daxili divarlarında isə bu mayenin dalğalanmalarından təsirlənən kiçik tükcüklər var. Bu tükcüklər mayedəki dalğalanmalardan asılı olaraq hərəkətə keçirlər. Əgər güclü səs gəlsə, daha artıq tükcük daha çox əyilir. Xarici dünyadakı hər cür səs tezliyi bu tükcüklərə fərqli şəkildə təsir edir.

Daxili qulağın mürəkkəb quruluşu. Bu mürəkkəb sümük quruluşunun içində həm bədənimizin müvazinətini təmin edən müvazinət sistemi, həm də titrəmələri səsə çevirən son dərəcə həssas eşitmə sistemi mövcuddur.

Bəs, bu tükcüklərin hərəkətinin mənası nədir? Bir klassik musiqi konserti dinləməyimizlə, dostumuzun səsini tanımağımızla, avtomobilin səsini eşitməyimizlə və milyonlarla müxtəlif səsi ayırd etməyimizlə daxili qulaq ilbizindəki tükcüklər arasında nə cür əlaqə var?

Cavab çox maraqlıdır və qulaqdakı dizaynın kompleksliyini bir daha bizə göstərir. Bu tükcüklərin hər biri əslində ilbizin daxili divarını əhatə edən təxminən 16 min ayrı hüceyrənin başında yerləşən mexanizmdir. Tükcüklər bir titrəməni hiss etdikdə eynilə domino daşları kimi bir-birlərini itələyərək hərəkət edirlər. Məhz bu hərəkət tükcüklərin altındakı hüceyrələrin qapılarını açır. Bu sayədə hüceyrələrə ionlar daxil olur. Tükcüklər əks istiqamətdə əyildikdə isə hüceyrələrin qapıları bağlanır. Bu daimi hərəkət hüceyrələrin kimyəvi müvazinətlərini də dəyişdirir və elektrik oyanmaları əmələ gətirmələrini təmin edir. Bu elektrik oyanmaları sinirlər vasitəsi ilə beyinə ötürülür və beyin də onları şərh edərək səsə çevirir.

Elm bu sistemin texniki incəliklərini hələ tam aşkar edə bilməmişdir. Daxili qulaqdakı hüceyrələr sözügedən elektrik siqnallarını əmələ gətirərkən xarici dünyadan gələn dalğaların tezliklərini, qüvvələrini və ritmlərini əks etdirməyi də bacarırlar. Bu, o qədər kompleks prosesdir ki, elm bu günə qədər tezliyi ayırd etmə prosesinin daxili qulaqda, yoxsa beyində baş verdiyini belə müəyyən edə bilməmişdir.

Daxili qulaqdakı ilbiz adlı orqanın daxili səthini örtən tükcüklər. Bu tükcüklər kənardan gələn titrəmələri daxili qulaq mayesi içində əmələ gətirdiyi dalğalanmaya görə ötürülürlər. Beləcə, tükcüklərin bağlı olduqları hüceyrələrin elektrik tarazlığı dəyişir və bizim səs olaraq hiss etdiyimiz siqnallar əmələ gəlir.

Daxili qulaq hüceyrələrindəki tükcüklərin hərəkəti üzərində də durmaq lazımdır. Bir az əvvəl tükcüklərin domino daşları kimi bir-birlərini itələyərək əydiklərini demişdik. Ancaq əslində bir tükcüyün etdiyi hərəkət, əsasən, çox kiçik hərəkətdir. Aparılan araşdırmalar tükcüyün atomun radiusu qədər hərəkət etməsinin hüceyrədəki reaksiyanın başlaması üçün kafi olduğunu göstərmişdir. Bu mövzunu tədqiq edən mütəxəssislər tükcüyün bu həssaslığını tərif etmək üçün maraqlı bir nümunə verirlər. Əgər tükcüyün məşhur Eyfel qülləsi hündürlüyündə olduğunu düşünsək, onda ona bağlı olan hüceyrədəki proses bu qüllənin təpəsi yerindən üç santimetr qədər hərəkət etdikdə belə başlaya bilər.

Tükcüklərin bir saniyədə nə qədər əyildiyi sualının cavabı da çox maraqlıdır. Əyilmə səsin tezliyinə görə dəyişir. Səsin tezliyi artdıqca tükcüklərin yellənməsi də inanılmaz dərəcədə artır. Məsələn, 20 min tezliyə malik olan səs eşitdikdə tükcüklər də saniyədə 20 min dəfə yellənirlər.

Buraya qədər təhlil etdiyimiz bütün məlumatlar bizə eşitmə orqanımız olan qulaqların qeyri-adi yaradılışa malik olduğunu göstərir və diqqət edilərsə, bu, “sadələşdirilməz kompleks” formadır. Çünki eşitmənin baş verməsi üçün bir-birindən əlaqəsiz şəkildə çox sayda hissə tam və qüsursuz şəkildə mövcud olmalıdır.

Bunlardan biri, məsələn, orta qulaqdakı “çəkic” sümüyü çıxarılsa və ya forması pozulsa, artıq o insan heç nə eşidə bilməz. Qulağınızın eşitməsi üçün xarici qulaq pərdəsi, zindan, çəkic və üzəngi sümükləri, daxili qulaq pərdəsi, ilbiz, ilbiz mayesi, reseptor hüceyrələr, bu hüceyrələrin titrəməni hiss etməsini təmin edən tükcüklər, hüceyrələrdən beyinə gedən sinir şəbəkəsi və beyindəki eşitmə mərkəzi kimi müxtəlif hissələrin hər biri tam şəkildə mövcud olmalıdır. Sistem “mərhələ-mərhələ” inkişaf edə bilməz, çünki ara mərhələlərin heç biri işə yaramaz.

Təkamülçülərin qulağın mənşəyi ilə bağlı yanılmaları

Qulaqdakı sadələşdirilməz kompleks sistemin mənşəyi təkamülçülər tərəfindən əsla açıqlana bilməyən mövzudur. Təkamülçülərin bu mövzuda çox nadir hallarda irəli sürdükləri “nəzəriyyə”lərə baxdıqda təəccüblü dərəcədə bəsit və səthi məntiqlə qarşılaşırıq. Məsələn, alman bioloq Hoymar Von Ditfurtun “Əvvəl hidrogen var idi” (İm anfang war der wasserstoff) adlı kitabını türk dilinə tərcümə edən və mediadakı məqalələrilə “təkamül mütəxəssisi” statusunu qazanan Veysel Atayman adlı yazıçı qulağın mənşəyi haqqındakı “elmi” nəzəriyyəsini və “dəlilini” belə xülasələyir:

Eşitmə orqanımız olan qulağımız dərimiz adlandırdığımız endoderm və ekzoderm təbəqələrinin təkamülü nəticəsində əmələ gəlib. Hələ də bas səsləri qarnımzın dərisində hiss etməyimiz buna dəlildir!

Yəni təkamülçü yazıçı Atayman qulağın bədənimizin digər hissələrindəki standard dəri təbəqələrindən təkamül yolu ilə törədiyini düşünür, bas səsləri dərimizdə hiss etməyimizi də bu fikrinə dəlil göstərir.

Əvvəlcə, Ataymanın “nəzəriyyə”sini, sonra da “dəlil”ini təhlil edək. Qulağın o qədər müxtəlif hissədən ibarət kompleks quruluşunu bir az əvvəl təhlil etdik. Bu quruluşun “dəri təbəqələrinin təkamülü” ilə meydana gəldiyini irəli sürmək bir sözlə xəyal qurmaqdır. Hansı mutasiya-təbii seçmə prosesi bu cür təkamülü mümkün edə bilər? Əvvəlcə qulağın hansı hissəsi əmələ gələcək? Bu təsadüf əsəri olan hissə heç bir funksiyası olmadığı halda təbii seçmə vasitəsilə necə seçiləcək? Təsadüflər qulağın içindəki həssas mexaniki tarazlıqları, qulaq pərdəsini, zindan, çəkic və üzəngi sümüklərini, onları tənzimləyən əzələləri, daxili qulağı, ilbizi, ilbizin içindəki mayeni, tükcükləri, hərəkətə həssas hüceyrələri, onların sinirlərlə rabitəsini və s. necə əmələ gətirəcəkdir?

Bu sualların heç birinin cavabı yoxdur. Əslində, bütün bu kompleks quruluşun “təsadüf” olduğunu irəli sürmək “insan ağlına təzyiqdir”. Maykl Dentonun ifadəsi ilə desək, ancaq bir darvinist bu fikri heç şübhə etmədən qəbul edər!Təkamülçülər əslində təbii seçmə-mutasiya mexanizmlərinin də fövqündə, ən kompleks yaradılışa malik sistemləri təsadüflərlə əmələ gətirən “sehirli çubuqlara” inanırlar.

Ataymanın bu xəyali nəzəriyyəsinə verdiyi “dəlil” isə daha da maraqlıdır. “Bas səsləri dərimizdə hiss etməyimiz buna dəlildir” deyir. Səs dediyimiz anlayış əslində havada yayılan titrəmələrdir. Titrəmə fiziki təsir olduğuna görə, əlbəttə, toxunma hissimiz tərəfindən də hiss edilə bilər. Ona görə, uca və bas səsi fiziki cəhətdən hiss etməyimiz olduqca normaldır. Habelə bu səslər cisimlərə də fiziki cəhətdən təsir edir. Çox güclü səs gücləndiricilərinin istifadə edildiyi bir otaqda pəncərə şüşələrinin qırılması buna dəlildir. Maraqlısı budur ki, təkamülçü yazıçı Atayman bunları “qulağın təkamülünə” dəlil hesab edir. Atayman “qulaq səs titrəməsini hiss edir, dərimiz də bu titrəməni hiss edir, deməli, qulaq dəridən təkamüllə törəmişdir” şəklində məntiq yeridir. Əgər Ataymanın məntiqi ilə düşünsək, “qulaq səs titrəməsini hiss edir, pəncərə şüşəsi də bu titrəmədən təsirlənir, deməli, qulaq pəncərə şüşəsindən təkamüllə törəmişdir” də deyilə bilər. Ağılın hüdudlarını aşdıqdan sonra irəli sürülməyəcək “nəzəriyyə” yoxdur.

Təkamülçülərin qulağın mənşəyi ilə əlaqədar irəli sürdükləri digər ssenarilər də təəccüblü dərəcədə əsassızdır. Təkamülçülər insan da daxil olmaqla, bütün məməli canlıların sürünənlərdən təkamüllə törədiyini iddia edirlər. Ancaq sürünənlərin qulaq quruluşları ilə məməlilərin qulaq quruluşları, daha əvvəl də bildirdiyimiz kimi, çox fərqlidir. Bütün məməli canlılar bir az əvvəl bəhs etdiyimiz və üç sümükdən ibarət orta qulaq quruluşuna malikdirlər. Halbuki bütün sürünənlərin orta qulaqlarında ancaq bir sümük var. Təkamülçülər bu vəziyyət qarşısında sürünənlərin çənəsindəki dörd ayrı sümüyün təsadüfən yerini dəyişərək orta qulağa “keçdiyini” və yenə təsadüfən tam lazım olduğu formaya düşərək zindan və üzəngi sümüklərinə çevrildiyini iddia edirlər. Eyni ssenariyə əsasən, sürünənlərin orta qulağında mövcud olan tək sümük də formasını dəyişdirərək çəkic sümüyünə çevrilmiş və orta qulaqdakı üç sümük arasındakı olduqca həssas müvazinət təsadüfən təmin edilmişdir.

Heç bir elmi tapıntıya, məsələn, fosil qeydinə əsaslanmayan bu xəyali iddia öz daxilində də olduqca ziddiyyətlidir. Bu cür təkamül bir canlını kar edər. Əlbəttə, çənə sümükləri yavaş-yavaş orta qulağın içinə girməyə başlayan bir canlı eşidə bilməz. Bu cür bir canlı da təkamülçülərin iddia etdikləri kimi digər canlılar arasında üstün olmayacağına görə, təbii seçmə ilə seçilməyəcəkdir.

Digər tərəfdən çənə sümükləri qulaqlarına doğru hərəkət edən bir canlının çənəsi də şikəst olar. Belə bir canlının çeynəmə qabiliyyəti də çox zəifləyər, hətta tamamilə yox olar. Bu da canlının aradan çıxması ilə nəticələnər.

Qısası, qulaqların quruluşunun və mənşəyinin təhlil edilməsi ilə ortaya çıxan nəticələr təkamülçü fərziyyələri açıq şəkildə əsassız edir. Təkamülçü mənbə olan “The grolier encyclopedia” bu vəziyyət qarşısında “qulaqların mənşəyi məsələsi qeyri-müəyyəndir” yazaraq etiraf edir.Bu təkamül üçün qeyri-müəyyəndir. Əslində qulaqdakı sistemi ağılla tədqiq edən hər kəs onun Allahın üstün yaradılışının dəlili olduğunu asanlıqla görə bilər.

Rheobatrachus silus-un çoxalma metodu

Sadələşdirilməz komplekslik sadəcə canlılarda biokimyəvi səviyyədə və ya kompleks orqanlarda gördüyümüz xüsusiyyət deyil. Canlıların malik olduğu hələ bir çox bioloji sistem sadələşdirilməz xüsusiyyətə malikdir və ona görə təkamül nəzəriyyəsini əsassız edir. Avstraliyada yaşayan Rheobatrachus silus növündən olan qurbağaların qeyri-adi çoxalma metodu buna misaldır.

Bu növün dişiləri dölləndikdən sonra yumurtalarını qorumaq üçün çox maraqlı metoddan istifadə edirlər: öz yumurtalarını udurlar. Yumurtalardan çıxan sürfələr (qurbağa balaları) mədədə qaldıqları 6 həftə boyu daima inkişaf edir. Bəs, necə necə olur ki, sürfələr uzun müddət həzm olunmadan mədədə qalır? Bunun üçün qüsursuz sistem yaradılmışdır. Əvvəla, ana qurbağalar bu 6 həftəlik çoxalma mövsümündə yemək-içməyi kəsirlər.

Bu sayədə mədələri ancaq balaları üçün olur. Ancaq digər təhlükə mədənin daima ifraz etdiyi xlorid turşusu və pepsindir. Bu fermentlər normal şərtlər daxilində balaları çox qısa müddətdə parçalayıb öldürməlidir. Ancaq buna qarşı çox xüsusi tədbir görülmüşdür. Ananın mədəsindəki bu fermentlər əvvəlcə, yumurta kapsullarından, daha sonra da sürfələr ifraz olunan “prostaglandin E2” adlı fermentlə təsirsiz hala salınır. Beləliklə, balalar turşu hovuzu içində üzmələrinə baxmayaraq, təhlükəsiz şəkildə böyüyürlər.

Bu qurbağa növünün dişiləri bala çıxartma zamanı boyunca balalarını mədələrində saxlayır və axırda balalarını ağızlarında dünyaya gətirirlər. Ancaq bu əməliyyat üçün yumurtaların quruluşunun nizamlanması, mədə turşularının təsirsiz edilməsi, ananın həftələrlə qidalanmadan yaşaya bilməsi üçün bir çox nizamlanma eyni zamanda və xətasız olaraq işləməlidir.

Bəs, bu sürfələr analarının mədəsində nə ilə qidalanırlar? Bu problemə qarşı da xüsusi həll yolu var. Bu növdən olan yumurtalar digər qurbağa növlərinin yumurtalarına nisbətən olduqca böyükdür. Bunun səbəbi isə yumurtaların içinə balanı qidalandırmaq üçün zülalla zəngin olan yumurta sarısı təbəqəsi yerləşdirilməsidir. Bu yumurta sarısı balaları 6 həftə boyu qidalandırmaq üçün kifayətdir.

Doğuş anı da qüsursuz şəkildə yaradılmışdır. Balalar mədədən çıxıb xarici aləmə addım atarkən ananın qida borusu doğuş əsnasında olduğu kimi genişlənir. Balalar çölə çıxdıqdan sonra isə ana yemək yeməyə başlayır və mədə əvvəlki vəziyyətinə düşür.

Rheobatrachus silus növündən olan qurbağaların bu qeyri-adi çoxalma metodu təkamül nəzəriyyəsini təkzib edir. Çünki bu çoxalma sistemi “sadələşdirilməz komplekslik” xüsusiyyətinə malikdir. Sistemin uğurlu olması və dolayısı ilə qurbağanın çoxala bilməsi üçün bütün mərhələlərin tam şəkildə olması şərtdir. Ananın yumurtaları udacaq və 6 həftə boyu heç nə yeməyəcək instinktə malik olması labüddür. Yumurtalar da mədə turşularını təsirsiz edən mayeni ifraz etməlidir. Digər tərəfdən, yumurtalara balaların 6 həftə boyu qidalanmasını təmin edən böyük yumurta sarısı təbəqəsinin əlavə edilməsi və ya doğuş anında ananın qida borusunun genişlənməsi də şərtdir. Bunların hamısı eyni anda baş verməsə, çoxalma baş verməyəz və qurbağanın nəsli kəsilər.

Ona görə də bu sistem təkamül nəzəriyyəsinin iddia etdiyi kimi, mərhələ-mərhələ meydana gələ bilməz. Dünyadakı ilk Rheobatrachus silus növündən olan qurbağa bu qüsursuz sistemə malik şəkildə var olmuşdur, başqa sözlə, yaradılmışdır.

Nəticə

Bu bölmədə sadələşdirilməz komplekslik anlayışını sadəcə bir neçə nümunə əsasında təhlil etdik. Əslində canlıların bir çox orqan və sistemi bu xüsusiyyətə malikdir. Xüsusilə biokimyəvi səviyyədəki sistemlər bir-birindən asılı olmayan çox sayda hissənin uyğunluq içərisində işləməsi ilə funksiyasını yerinə yetirir və heç cür bəsitə reduksiya edilə bilməz. Bu həqiqət canlılardakı üstün xüsusiyyətləri təsadüfi proseslərlə açıqlamağa çalışan darvinizmi təkzib edir. Darvin “əgər bir-birini təqib edən çox sayda kiçik dəyişikliklə kompleks bir orqanın əmələ gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu sübut edilsə, nəzəriyyəm tamamilə məhv olacaq” deyib. Müasir biologiya isə bu qeyri-mümkünlüyü saysız-hesabsız nümunə ilə sübut edir və darvinizmi “tamamilə” məhv edir.